Szyjnopochodny ból głowy jest częstą przyczyną konsultacji neurologicznych. Jest to zespół objawów, charakteryzujący się występowaniem bólu w sposób napadowy. Ból jest zazwyczaj o stałej lokalizacji z charakterystycznym promieniowaniem od okolicy szyi (karku) do czoła, gałki ocznej, oczodołu, skroni (niejednokrotnie nawet do przeciwnej strony).
Definicja:
Szyjnopochodny ból głowy to zespół objawowy, w którym ból najczęściej obejmuje: część szyjną kręgosłupa, okolicę czołową i ciemieniową oraz okolice nadoczodołowe. Istotą dolegliwości są epizody bólu głowy i szyi, które najczęściej występują po jednej stronie (jednostronnie), zwykle po tej samej stronie u danego pacjenta. Ból może się rozprzestrzenić na drugą stronę głowy/szyi, jeśli jest bardzo silny, ale zawsze zaczyna się jednostronnie.
Ból zazwyczaj występuje jednostronnie, ma charakter tępy, czasami rozpierający. W przeciwieństwie do migreny, w przypadku szyjnopochodnego bólu głowy, nie stwierdza się wrażenia bólu „pulsującego, tętniącego”, nie również występuje aura. Napady szyjnopochodnego bólu głowy są zazwyczaj krótsze w porównaniu z napadami bólu w przebiegu migreny, chociaż często pozostawiają po sobie dyskomfort i nawracają. Nasilenie bólu jest zmienne. Z uwagi na tendencję do lateralizacji bólu (do jednej połowy głowy i szyi) w przeszłości bywał nazywany „migreną szyjną”. Mogą występować napady mdłości, wymioty, foto- czy fonofobia, chociaż nie są to często zjawiska.
Szyjnopochodny ból głowy jest najczęściej następstwem przeciążeń lub urazu odcinka szyjnego kręgosłupa, rzadziej zmian zwyrodnieniowych. Przyczyny objawów zespołu bólowego głowy pochodzenia szyjnego mogą być różne. Ucisk lub uszkodzenie – uraz (nie zawsze bezpośredni) szyi, obejmując struktury kostne, mięśnie oraz inne tkanki miękkie; uraz korzeni nerwowych szyjnych C2-3, a nawet C4, może być spowodowany uciskiem przez rozszerzone naczynia żylne (rzadziej tętnicze), zmiany bliznowate po stanach zapalnych, kostnienie ektopiczne w okolicy wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych, wypadnięcie jądra miażdżystego, a bardzo rzadko zmiany nowotworowe.
W badaniu wykazać można ograniczoną ruchomość odcinka szyjnego kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej, a wywiad (czasem również badanie) pozwala stwierdzić wywoływanie bólu głowy przez prowokację ruchem czynnym lub biernym szyi. Bólowi szyjnopochodnemu towarzyszy często również odcinka szyjnego kręgosłupa.
Ból jest zwykle umiarkowany, ale może stać się silny. Pacjenci opisują go jako tępy i głęboki, czasem rwący.
Charakterystyczne jest promieniowanie bólu: zaczyna się w okolicy szyjnej kręgosłupa, a następnie promieniuje do potylicy, ciemienia, a często także do czoła i okolicy nad-/okołooczodołowej. Promieniowanie do czoła jest cechą charakterystyczną bólu szyjnopochodnego. Ból może promieniować do stawu ramiennego (choć rzadko) i rzadziej do ramienia. Często występuje ograniczenie ruchomości odcinka szyjnego kręgosłupa, przy czym niekoniecznie muszą występować istotne zmiany zwyrodnieniowe lub dyskopatyczne.
W kontekście klasyfikacji IHS, diagnostyka szyjnopochodnego bólu głowy opiera się na następujących kryteriach:
A. Każdy ból głowy, który spełnia kryterium C;
B. Istnienie klinicznych lub neuroobrazowych dowodów na choroby lub uszkodzenia w części szyjnej rdzenia lub tkankach miękkich szyi, które mogą być przyczyną bólu głowy;
C. co najmniej dwa z poniższych warunków przyczynowych:
- ból głowy wystąpił w czasie związanym z chorobą szyi lub po urazie;
- ból głowy wyraźnie osłabł lub znikł w związku z ustąpieniem choroby lub patologii szyjnej;
- ograniczenie ruchomości szyi oraz znaczne nasilenie bólu głowy w wyniku manipulacji manualnych;
- znaczne złagodzenie bólu pod wpływem blokady diagnostycznej
D. Brak innego wytłumaczenia dla powyższych objawów zgodnego z kryteriami ICHD-3.
Powodem zgłoszeń do lekarzy jest najczęściej brak podatności na leczenie przeciwbólowe. Terapia szyjnopochodnego bólu głowy powinna być wielopoziomowa, obejmująca różne techniki. Skuteczne leczenie wymaga podejścia multimodalnego: farmakologicznego, manipulacyjnego, blokad i rzadziej operacyjnego. Do środków farmakologicznych poza tymi stosowanymi w blokadzie regionalnej z wykorzystaniem GKS i lignokainy, zalicza się: karbamazepinę, gabapentynę, pregabalinę, lamotryginę (niska skuteczność).
