Pobudliwość organizmów jest tym, co gwarantuje ich przeżycie oraz tym, co stanowi obiektywny dowód życia w ogóle. Chociaż nie istnieje jedna definicja pobudliwości, to wydaje się że pewna dawna próba jej wyjaśnienia jest wciąż aktualna.
Fizjolog Claude Bernard tak ujął to pojęcie: „pobudliwość to właściwa żywej materii zdolność przechodzenia w stan ruchu pod wpływem różnego rodzaju dostatecznie silnych bodźców, które wyprowadzają z równowagi jej fizjologiczny stan.”
Możliwość zareagowania na czynnik zagrażający pozwalała pierwotnym organizmom przetrwać. Odpowiedź na dany bodziec należy rozpatrywać „szeroko”. To nie tylko ucieczka lub walka, ale również budowa nowych struktur lub odbudowa tych uszkodzonych.
Z pobudliwością szczególnie związane są komórki układu nerwowego. Odbiór bodźców zachodzi poprzez stymulację zakończeń swoich włókien lub poprzez pobudzanie innych, wyspecjalizowanych komórek zmysłowych, które są zlokalizowane w narządach czucia.
Receptorami są komórki zmysłowe i zakończenia włókien czuciowych związane z odbieraniem informacji. W trakcie ewolucji wykształcone zostały receptory znajdujące się w powłokach ciała, których rolą jest odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego – eksteroreceptory; interoreceptory – zlokalizowane w narządach wewnętrznych i proprioceptory, odbierające sygnały w narządach ruchu jak mięśnie i stawy.
Odbierana informacja (impuls) od receptora przekazywana jest neuronami do efektora (narządu wykonawczego). Efektorami mogą być zarówno mięśnie, czy gruczoły wydzielające pot. Impuls może wywołać wpływ pobudzający jak i hamujący względem efektora.
Zanim impuls od recepta wpłynie na efektor musi dojść do przejścia przez łuk odruchowy, na który najczęściej składają się wcześniej wspomniany receptor, neuron dośrodkowy, neurony kojarzeniowe, neuron dośrodkowy i narząd wykonawczy.
Nierozłącznym elementem prawidłowego działania układu nerwowego jest – poza przewodnictwem impulsów – neurosekrecja oraz wytwarzanie neurotransmitterów – tj. substancji przekaźnikowych. To dzięki nim układ nerwowy jest zaopatrzony w „chemiczną” regulację swojej pobudliwości. Bez regulacji chemicznej, organizm zdany byłby wyłącznie na regulację swojej odpowiedzi w oparciu o przesył impulsów… a te przewodzone są z prędkością od 0,6 do 120 m/s!
